Hvað er nauðungarstjórnun?

Nauðungarstjórnun er þegar manneskja í nánu sambandi tekur stjórn á lífi annarrar manneskju. Þetta er gert með því að stýra aðgengi að samskiptum við vini og fjölskyldu, fjármálum, samfélagsmiðlum eða öðru sem eðlilegt er að frjáls manneskja hafi forræði yfir. Það þarf ekki að vera að líkamlegu ofbeldi sé beitt heldur felst stjórnunin oft í andlegu ofbeldi.

Algengar aðferðir eru:

• einangrun
• smánun
• gaslýsing
• ofurstjórnun á daglegum hlutum (eins og símtölum, netnotkun, klæðnaði og mat)
• ofsóknir og eftirför

Sá sem beitir ofbeldinu getur til dæmis verið maki eða fyrrverandi maki, fjölskyldumeðlimur eða umönnunaraðili.

Birtingarmyndir nauðungarstjórnunar

Nauðungarstjórnun (e. coercive control) er regnhlífarhugtak yfir margar birtingarmyndir ofbeldishegðunar. Sá sem beitir ofbeldinu býr til heim þar sem þolandinn er stöðugt undir smásjá. Öll hegðun er gagnrýnd og metin á grundvelli „reglna“ sem breytast stöðugt. Þetta býr til ójafna valdaskiptingu í sambandinu og festir fólk í því.

Dæmi:

• Veldur þrúgandi andrúmslofti á heimilinu.
• Öskrar á þig eða hótar þér eða öðrum á heimilinu.
• Lýgur til að rugla þig í ríminu, einnig kallað gaslýsing.
• Gagnrýnir oft þig, fjölskyldu þína eða vini og heldur þér jafnvel frá þeim.
• Reynir að stjórna með fýlu, þögn eða reiðist snögglega.
• Stýrir fjármálum þínum eða gerir lítið úr getu þinni til að fara með peninga.
• Áreitir þig stanslaust með skilaboðum, símhringingum eða heimsóknum.
• Lætur þér líða eins og þú getir ekki hætt í þessu sambandi.

Birtingarmyndirnar geta líka verið óeðlileg hegðun á netinu, til dæmis ef manneskja hefur sterkar skoðanir og vill stýra:

• hvað þú birtir á samfélagsmiðlum.
• hvað þú skoðar á samfélagsmiðlum og hve lengi.
• hvaða öpp þú notar í símanum þínum.
• skráningu á tíðarhring í appi og öðrum heilsufarsupplýsingum.
• setur staðsetningarapp í símann þinn (með eða án þinnar vitundar).
• aðgengi þínu að peningunum þínum.

Hvað er til ráða?

Þú átt rétt á að ákveða hvað þú vilt og vilt ekki í lífi þínu. Það er alltaf betra að segja einhverjum frá hvernig þér líður þótt þú vitir ekki hvað þú getir gert í málunum. Ef þú vilt fá aðstoð getur þú haft samband við þjónustumiðstöðvar ofbeldis: Bjarkarhlíð í Reykjavík, Bjarmahlíð á Akureyri eða Sigurhæðir á Selfossi. Þær sérhæfa sig í stuðningi fyrir fullorðna við hvers konar ofbeldi. Engu máli skiptir hversu langt er síðan ofbeldið átti sér stað.

Börn og fullorðnir geta alltaf talað við einhvern hjá 1717 (hjálparsíma Rauða krossins) eða haft samband við 112 gegnum síma eða netspjall.

Fyrir aðstandendur

Nauðungarstjórnun getur verið ósýnileg fyrir aðstandendum. Mikilvægt er að álasa sér ekki, heldur gera eitthvað í því sem allra fyrst.

Gott er að stíga út fyrir og skoða heildarmyndina.

• Hefur manneskjan breyst mikið á stuttum tíma?
• Hefur hún tekið stórar ákvarðanir sem eru ólíkar henni eða fjarlægst fjölskyldu og vini?
• Afþakkar hún aðstoð eða afsakar hún skrýtna hegðun geranda?
• Það er eðlilegt að vera hrædd við afleiðingar ef sagt er frá ofbeldi og því ólíklegt að manneskjan vilji segja frá í fyrstu.

Við getum alltaf hjálpað til á einhvern hátt

Við getum látið ástvin okkar vita að við séum til staðar. Það er gríðarlega mikilvægt að vera áfram til staðar, bæði fyrir þolandann og börn. Ef nálgunarbann er brotið, þarf að bregðast við því strax. Ef við gerum ekkert í málinu, þá heldur ástandið áfram að vera eins.